بۆ ئەردۆغان شەڕ دژی عەفرین بەڕێوە دەبات و مێركڵ بێدەنگیی هەڵدەبژێرێت؟

كریستینە بوخهۆڵتز و فرانك ڕینكن

و. لە ئەڵمانییەوە: پێشڕەو محەمەد

[تێبینییەكی كورتی وەرگێڕ: ئەم وتارە لەئەڵمانییەوە كراوە بەكوردیی، پێویستە سوپاسی فڕانك ڕینكن و ئیزابێڵ یورگن بكەم، لەهەر شوێنێك نووسینە ئەڵمانییەكە ناڕوون بووبێت و بەسەریدا زاڵ نەبووبێتم، ڕستەكانیان بۆ ڕوونكردوومەتەوە یان بۆیانكردووم بە ئینگلیزیی. سەرەڕای ئەوەش، لەگەڵ بەشێك لە ناوەرۆكی ئەم نووسینە وەك وەرگێڕ، موافق نیم و ڕەخنەكانیشمم بە هەردوو نووسەر گەیاندووە].

لە 20ی كانوونی دووەمەوە، سوپای توركیا دەستیكردووە بە پێشڕەویكردن دژی كانتۆنی كوردیی عەفرین لە سوریا. سوپای توركیا تانك و دەبابەى ئەڵمانیی بەكاردەهێنێت. كریستینە بوخهۆڵتز و فڕانك ڕینكن پێشینەى ململانێكە ڕووندەكەنەوە و هەروەها باس لەوە دەكەن كە بۆچی حكومەتی ئەڵمانیا پشتیوانیی حكومەتی ئەنقەرا دەكات لە سەركوتكردنی كوردەكاندا.

كاردانەوەى حكومەتی فیدڕاڵیی ئەڵمانیا بەرانبەر بە هێرشی توركیا بۆسەر عەفرین تەواو درۆزنانە و ساختەكارانە بوو وەك سیاسەتی تەواوی بەرانبەر توركیا. هەم زیگمار گابریڵی وەزیری دەرەوە(سەر بە سۆسیال دیموكراتەكان) و هەم ئەنگێلا مێركڵی ڕاوێژكار (سەر بە پارتی یەكێتیی دیموكراتیی مەسیحیی) هیچ قسەیەكیان نەكرد. چوار ڕۆژ پێش ئێسا لە پرێس كۆنفرانسێكی ئۆلریكە دیمەری یاردەدەری وتەبێژی حكومەت ڕوونی كردەوە، كە: “حكومەتی فیدڕاڵی تەواو نیگەرانە بەرانبەر هەموو ئەو هەواڵانەى دەربارەی دەستێوەردانی سەربازیی توركیا لە باكووری خۆرئاوای سوریا”. بەرلین داوای وەستاندنی ئەم شەڕ و پێكدادانە دەكات.

ئەمە ناڕەزایەتییەكی ناڕوون و لێڵە بەرانبەر ئەم هێرشە، حكومەتی فیدڕاڵی بەهیچ جۆرێك بانگی خێرا و ڕاستەوخۆ نادات بۆ كۆتاییهێنان بە پاشەكشەی هێزە سەربازییەكانی توركیا. كەچی، دیمەر قسە لەسەر “شەرعییەت و ڕەوایەتیی بەرژەوەندیی ئاساییشی توركیا لەسەر سنوور لەگەڵ سوریادا” دەكات. لەدرێژەى دەربڕینەكەیدا، نووسینگەى دەرەوەى حكومەتی فیدڕاڵیی دەڵێت بە بەردەوامی كەوتۆتە بەردەم هەڕەشەى تیرۆر لەلایەن داعشەوە، لە باكووری سوریاوە. بۆیە [حكومەتی فیدڕاڵیی] دەڵێت توركیا مافی بەرگریكردنی لەخۆى هەیە.

لەهەمانكاتدا، ڕژێمی سووریا سوودی لەو دەرفەتە وەرگرتووە بۆ بەردەوامیدان بە تۆپبارانكردنەكانی لە پارێزگای ئیدلیب و ڕۆژهەڵاتی دەوروبەری دیمەشق. خەڵك بۆ چەندین ساڵ لە دیمەشق كەوتوونەتە بەر هێرشی برسێتیی و تۆپبارانكردن بە ئاگر و ئاسن. بەپێی یوئێن، دەوروبەری 200 هەزار خەڵك لە ئیدلیب جارێكی دیكە لە چوار حەفتەى ڕابردوودا تووشی ئاوارەیی و ڕاكردن بوونەتەوە.

ڕاستییەكە ئەوەیە: داعش لەڕووی سەربازییەوە زیانی گەورەى بەركەوتووە و چیتر لە عەفرین بوونی نییە. دەستێوەردان و هێرشی توركیا بەشێوەیەكی ڕاگەیانراو ڕاستەوخۆ دژی حوكمڕانیی كوردییە لەم ناوچەیەدا. بۆ ئەردۆغانی سەرۆكی توركیا، شەڕكردن دژی “یەكینەكانی پاراستنی گەل”(یەپەگە)ی كوردیی لە ئۆپەراسیۆنەكەیدا لە سوریا، بەتەواوی و بەشێوەیەكی ناوەكیی، تەنها بەردەوامیدانە بە شەڕی سوپای توركیا دژی پەكەكە. ئەنقەرا ئەوە ناشارێتەوە كە ئەمە مەبەستیانە. كەچی، حكومەتی فیدڕاڵیی ئەڵمانیا، هێشتا خۆی لەوە بەدوور دەگرێت یان واپیشانی دەدات كە ئەمە شەڕێك نییە دژی كوردەكان.

هۆكارەكەش سادەیە: ئەوە یەپەگە بوو بەشێوەیەكی قەتعیی و بەهێز، شكستی بە داعش لە سوریا هێنا – و كەچی ساڵی ڕابردوو حكومەتی فیدڕاڵیی ئەڵمانیا یەپەگە و ڕەمزە سیاسییەكانی و پەیەدەی قەدەغە كرد و ڕایگەیاند كە ئەمانە ڕێكخراوێكی تیرۆریستین. حكومەتی فیدڕاڵیی ئەڵمانیا هەر بەسانایی نایەوێت قبوڵی بكات كە پشتیوانیی توركیا دەكات لە ئازار و ئەشكەنجەدانی كوردەكانی سوریا.

یارمەتییەكانی ئەڵمانیا لە سەركوت و چەوساندنەوەدا

ئەم پشتیوانییانە زۆر شێوازی جۆراوجۆریان هەبووە. هەروەها لەناوخۆی توركیادا، سەركوتكارییەكانی دژی چەپی توركیا لەپەیوەندیدا بە جەنگ دژی كوردەكانەوە هەڵكشاندووە. زیاتر لە 300 كەس تەنها لەم حەفتەیەدا دەستگیركراون چونكە دەستیانكردبوو بە ڕەخنەگرتن دژی هێرش بۆسەر عەفرین. بەڵام حكومەتی فیدڕاڵیی ئەڵمانیا بەردەوامە لەسەر ئەوەى پێیدەگوترێت “شەراكەتی ئەمنی”(هاوبەشیی ئاساییش) لەگەڵ دەزگا سیخوڕییەكانی توركیادا.

پشتیوانیی و یارمەتیی ئەڵمانیا بۆ چەوساندنەوە و سەركوتكردن بەڕوون و ئاشكرایی لە ئامێرە جەنگییەكانی سوپای توركیادا ڕەنگی داوەتەوە. هاوشێوەی سەرەتای دەیەى 90، ئەڵمانیا كەرەستە جەنگییە ڕەسمییەكانی سوپای نیشتمانیی خەڵكی ئەڵمانیای شەڕقی، بەسوپای توركیادا كە لەوكاتەدا هێرشێكی كوشندەى دژی پەكەكە دەستپێكردبوو. ئەمە تێكدانی بێشوماری گوند و ناوچە كوردییەكانی لێكەوتەوە. ملیۆنان خەڵك ئاوارەى شارە گەورەكانی وڵاتەكە بوون.

لە دوو دەیەى ڕابردوودا، هاوكارییە سەربازییەكانی خۆى فراوان كردووە. لە 2005ـەوە، 354 دەبابە و تانكی2ی جەنگیی ناردووە بۆ توركیا – هەمان ئەو دەبابە و تانكانەى ئائێستا سوپای توركیا لە عەفرین بەگەڕی خستوون و پێشڕەویان پێدەكات. و هەرچەندە ئەنقەرا جەنگێكی نوێی دژی پەكەكە لە 2005ـەوە بەڕێوە بردووە، حكومەتی ئەڵمانیا ئامراز و هاوكارییە جەنگییەكانی بۆ بڕی 118 ملیۆن یۆرۆ بۆ توركیا لە دوو ساڵی ڕابردوودا بەرز كردۆتەوە.

مامەڵە لەگەڵ توركیا بەتەنها قازانجی ماددیی نییە. بەڵكو ئەوان لەڕووی ئامانجی سیاسییشەوە خزمەت بەیەك دەكەن. حكومەتی فیدڕاڵیی ئەڵمانیا، وەك هەموو دەسەڵاتە گەورە و سەنتڕاڵەكانی دیكە، بریتییە لەسوودوەرگرتن لە سەقامگیریی و سنوورە نەتەوەییەكان و سیستەمە دەوڵەتییەكان لە خۆرهەڵاتی ناوەڕاستدا. ئەوە گرنگ نییە ئەو دەوڵەتانە چەندە سەركوتكارن. لەبەر ئەوە، حكومەتی فیدڕاڵیی ئەڵمانیا هاوپەیمانی هەموو حكومەتەكان بووە لەناوچەكەدا لەڕێگای مامەڵە و هاوكارییە سەربازیی و جەنگییەكانەوە، ڕاهێنان و مەشقپێكردنە سەربازییەكان و هاوكاریكردن تەنانەت لەئاستی خزمەتگوزاری نهێنیی و ئیستخباراتیشدا. ئەم هاوپەیمانێتییە بەتایبەت لەگەڵ توركیا وەك ئەندامی ناتۆ، كە لەسەروەختی ڕێككەوتنی نێوان مێركڵ و ئەردۆغاندا، بووە وەك ڕێگرییەك لە پەنابەران لەپەڕینەوەیاندا لەوێوە بۆ ناو یەكێتیی ئەوروپا. وێڕای ئەوە، حكومەتی فیدڕاڵیی ئەڵمانیا شەڕكردن دژی داعشی وەك پێشینەیەك بۆ پێگەى هەمیشەیی هێزەكانی سوپای ئەڵمانی لەخۆرهەڵاتی ناوەڕاست بەكارهێنا سەرەتا لە ئەنجەرلیكی توركیا و ئێستاش لە ئەزرەقی ئوردن.

خەباتی ڕزگاریخوازی كوردەكان تەحەدای ئەم نەز و ڕێسایەى كرد كە لەسەر چەوساندنەوە دامەزرابوو. بۆیە دەبێت بەخێرایی و بەتەواویی چەپ لە ئەڵمانیا و لەئاستی ئەنتەرناسینالیدا بەڕوون و ڕاشكاویی بچێتە بەرەى خەباتی كوردەكانەوە لە ململانێ لەسەر عەفرین و ناوچە و قەڵەمڕەوە كوردییەكانی دیكەى سوریا.

بەشار ئەسەد و كوردەكان

هەوڵەكانی سەربەخۆیی كوردەكان كاردانەوەیە بەرانبەر چەوساندنەوە و سەركوتە نەتەوەییەكەیان. ناوچە و خاكە سەرەكییەكانیان لەلایەن دەسەڵاتە ئیمپریالیستییەكانی بریتانیا و فەڕەنسا، دەسەڵاتە براوەكانی جەنگی یەكەمی جیهان، سەد ساڵ پێش ئێستا، بۆ سەر چوار دەوڵەتدا دابەشكرا: توركیا، سوریا، عێڕاق و ئێران. نەك بەتەنها لە توركیادا، بەڵكو لەهەموو ئەم دەوڵەتانەدا، كوردەكان لەڕووی كولتوورییەوە سەركوت كراون و ڕێكراوە سیاسییەكانیان ئازار و ئەزیەت و ئەشكەنجە دراون.

ڕژێمەكەى ئەسەد، كە بەنزیكەیی نیو سەدەیە حوكمڕانی سوریا دەكات، هیچ جیاوازییەكی نییە. لە ساڵی 2014، بەهۆى هەژاری و سەركوتكارییەوە لەشاری قامیشلۆی كوردیی بووە هۆى ناڕەزایەتیی جەماوەریی و بەشێوەیەكی توندوتیژ سەركوتكرا. یاخیبوون و ڕاپەڕینەكە پەڕییەوە شارەكانی دیكەى باكووری خۆرهەڵاتی سوریا، وەك عامودە، سەرێ كانی (ڕەئس ئەلعەین) و دێرەزوور. سوپای سوریا تەنها لەڕێگای توندوتیژییەكی وەحشیگەرانەوە توانی ڕاپەڕینی كوردەكان تێكبشكێنێت. لەنێوان 300 تا 100 كەس كوژران. یەپەگەى كوردیی، كە ئەمڕۆ لە عەفرین لەلایەن سوپای توركیاوە هێرشی دەكرێتە سەر، لە دوای 2004 بۆ وەڵامی ئەم توندوتیژییە وەك ئەكتێكی بەرخودان دژی ڕژێمەكەى ئەسەد دامەزرا.

ڕێك بۆ سەقامگیركردنی حاكمییەتی خۆى، ڕژێمەكەى ئەسەد هەوڵیدا دەستبكات بە جیاكردنەوەی دانیشتووانی كورد و عەرەب و لەدژی یەك بەكاریان بهێنێت. سەركەوتنێكی جوزئییشی بەدەستهێنا. لە ساڵی 2004، ڕژێم توانی سەركەوتوو بێت لە بەدەستهێنانی پشتیوانیی هەندێك لە خێڵە عەرەبییەكان كە یارمەتی سوپایان بۆ سەركوتكردنی ڕاپەڕینی كوردەكان دابوو.

بەڵام ئەمجۆرە سیاسەتەی پەرت بكە و زاڵ ببە هەمیشە كارناكات. لە ئازاری 2011، لە سوریا شۆڕشێك سەریهەڵدا، كە دواجار ملیۆنان كەسی گرتەوە. خواستەكان بریتی بوون لە ئازادیی، كەرامەت و عەدالەتی كۆمەڵایەتیی. ڕژێم شكستی هێنا لەڕێگای هێزی سەربازییەوە بزووتنەوەكە بووەستێنێت. یەكێك لە هۆكارەكان هەستی بەرفراوانی یەكێتیی بوو لەناو بزووتنەوەكەدا لەسەرووی سنوورە ئەتنیكی و ئایینییەكانەوە. لەسەرووی بزووتنەوەكەدا، هەڵواسینی پۆستەری ناڕەزایەتیی لە شارە كوردییەكانی وەك قامیشلۆ و عامودە بوو كە سۆڵیداریتیی و هاوپشتیی لەگەڵ خۆپیشاندانەكانی شارە عەرەبییەكانی وەك درعا، حومس یان حەڵەب و بەپێچەوانەوە، پیشاندا.

لەو ناوچانەى ڕژێمەكەى ئەسەد كەوتووە، ژیانی سیاسیی و كولتووری گەشەی كردووە و درەوشاوەتەوە. سەدان ئەنجومەنی هاریكاریی ناوچەیی بەبێ ڕەچاوكردنی پاشخانی ئەتنیكی و ئایینیی بزووتنەوەكە بەڕێوە دەبەن. بونیادنانی لەڕاستیدا سێ كانتۆنی سەربەخۆى كوردیی لە باكووری وڵاتەكە، وەك عەفرین، یەكێك بووە لە دەرەنجامەكانی سەرەتای شۆڕشی سوریا. ڕژێم پاشەكشەى بە هێزە سەربازییەكانی لە هەرێمە كوردییەكان كرد و شەڕەكەى خۆی لەسەر ئەو ناوچانە چڕكردەوە كە بەدەست سوپای ئازادی سوریاوە بوون لە خۆرئاوای وڵات بەتایبەت لە حومس و حەما، شارەكانی دەوروبەری دیمەشق و حەڵەب.

لەژێر ناوی ڕۆژاڤادا – كوردستانی ڕۆژاوا – لە كانتۆنە كوردییەكاندا ئازادییەكی نوێ دامەزراوە. بەهەرحاڵ پاشەكشە و دەرچوونی هێزەكانی ئەسەد لە ناوچە كوردییەكان بەمانای ئەوە نایەت وازی لەئارەزووی خۆى بۆ حوكمڕانیكردنی ئەو ناوچانە هێنابێت. لەڕوانگەى ئەوەوە، ئەم پاشەكشەیە زەروور بوو بۆ ئەوەى بتوانێت دەسەڵاتی خۆى زیاتر بەهێز بكات، كە بەهۆى بێباكبوون بەرانبەر بە شەپۆلێكی بەرفراوانی وازهێنانی سەربازییەوە دەیناڵاند. ئەسەد كۆمەكی بە لێكدابڕانێكی نوێی هێڵ و ئاراستەی كورد و عەرەب كرد لەپێناوی لاوازكردنی شۆڕش و پەرتەوازەكردنی نەیارەكانی.

ئەردۆغان تەداخولی جەنگی ناوخۆی سوریا دەكات

هەر لە سەرەتاوە توركیا لەم مەسەلەیەدا ڕۆڵێكی گرنگ و بەرچاوی گێڕاوە. سەرەڕای هەموو گۆڕانكاریی و هەڵچوون و داچوونەكان، كەچی سیاسەتی دەرەوەى توركیا هەمیشە وەك خۆى ماوەتەوە: ڕێگرتن لە سەربەخۆیی دەوڵەتی نەتەوەیی كوردەكان وەك دراوسێیەكی نزیك و خێرا. ئێستا پەیەدە كە لە 2013ـەوە توانیویەتی حاكمییەتی سیاسیی ڕۆژاڤا بەدەستەوە بگرێت، بەهیچ جۆرێك داوای سەربەخۆیی ڕەسمیی نەكردووە. بەڵام لەگۆشەنیگای حكومەتی توركییەوە، ئەمە گرنگییەكی لاوەكیی هەیە. گرنگ نییە ڕۆژاڤا ئۆتۆنۆمییە، كۆنفیدراڵییە یان خۆی وەك دیفاكتۆ دەناسێنێت لە باكووری سوریا، كە سەربەخۆییەكی گەورەى هەرێمە كوردییەكان سەریهەڵداوە بە بوونی كاریزمایەكی بەرچاوەوە بۆ خەڵكی كورد لە توركیا لەهەمانكاتدا.

حكومەتی توركیا لەژێر سەرۆكایەتیی ئەردۆغاندا دەستی بەشەڕێكی بەوەكالەتی نهێنیی لەدژی ڕۆژاڤا كردووە. گروپە سورییەكان، كە بە عەرەبە سوننییەكان ناسراون و لەلایەن دەوڵەتە دەوڵەمەندەكانی كەنداوەوە پشتیوانییان كراوە، لە خاكی توركیاوە لە 2013 هێرشی سەربازییان كردووەتە سەر ڕۆژاڤا. بەڵام ئەم هێرشانە نەبوونە ڕێگر لەبەردەم دامەزراندنی فیدراسیۆنی كوردەكان.

داعش پەیكەری هێزەكانی لە 2014دا گۆڕی، كە لەبنەڕەتدا نەك لە سوریا بەڵكو لە دەوروبەری عێڕاقدا وەك كاردانەوەیەك بەرانبەر داگیركاریی ئەمریكا دوای 2003 دروستبوو، داعش بەرهەمی سیاسەتەكانی ئەمریكا بوو لە عێڕاق كە بەشێوەیەكی سیستەماتیكی گروپە ئەتنیكیی و تائیفی و مەزهەبییەكانی بەگژ یەكدا دەكرد. داعش وەك ڕێكخراوێك دامەزرا بەهۆى جیاكاریی بەرانبەر سوننەكان لە عێڕاق و گەڕانەوە بۆ جەنگان دژی سوپای ئەمریكا بەچوونە ناو شەڕێكی ناوخۆیی دژی هەموو شیعەكان و باوەڕدارە ناسوننییەكانی دیكە، بۆ نموونە لەڕێگای دانانی بۆمب و تەقینەوە لە بازاڕەكان یان ناوچە و بەرەی شیعەكان.

داعش سوودی لە هەڵكشان و گەشەسەندنی شەڕی ناوخۆ لە سنووری سووریا بۆ لەنگەرخستنی خۆى وەرگرت. لە 2014دا، چەندین شاری وەك ڕەقەى داگیركرد. لەهەر شوێنێك داعش توانیبێتی دەسەڵات بەدەستەوە بگرێت لە سوریا، بەشێوەیەكی ئازادانە دەستیكردووە بەسەركوتكردنی وەحشیانەى بزووتنەوەى شۆڕشگێڕیی و هەروەها ئازار و ئەشكەنجەى مەسیحییەكان، شیعە و باوەڕدارە ناسوننییەكانی دیكەى دەستپێكردووە. تەداخول و پێشڕەویكردنی داعش بووە هۆى پێكدادانی شەڕ لەگەڵ ناوچە ڕزگاركراوە كوردییەكان لە باكووری سوریا.

هەڵبەتە ئەوە بەو مانایە نایەت كە داعش پەیمانێكی وەك بەهێزكردنی دەستی ئەنقەرا بەستبێت. شەرمی لەوە نەكردووە لە پێشڕەوییەكانی لە 2014دا توركیا بە بارمتە بگرێت. پاشان چەندین بۆبمی لە شارە توركییەكان چاندووە. هەروەها حكومەتی ئەنقەراش ببوو بە هاوپەیمانی ئەمریكا دژی داعش. بەڵام لە هەمانكاتدا بەخۆشحاڵییەوە سەیری دەكرد كە داعش چۆن دەبێتە هەڕەشەیەكی گەورە لەسەر سەرجەمی بزووتنەوەى ڕزگاریخوازی كوردیی لە سوریا. پاشان ئەنقەرا ڕێگای بە هەزاران شەڕكەری نێونەتەوەیی دا بە سنووری توركیادا بۆ سوریا بپڕنەوە تا بچنە ناو داعش و پشتگیریی بكەن.

ئەو ئومێدی ئەنقەرا بەدینەهات كە داعش دەتوانێت ڕۆژاڤا لەناوبەرێت. لە شوباتی 2015، داعش یەكەم شەڕی خۆى لە كۆبانێ لەدەست دا و شكستی هێنا و پاشان یەپەگە كۆنتڕۆڵی شارەكانی دیكەى باكووری سوریای كرد، ئەمەش بۆ ئەردۆغان و سوپای توركیا سینارۆیەكی كابوسائاسا بوو. نەك تەنها لەبەر ئەوەى یەپەگە پەیوەندییەكی نزیكی بە پەكەكەوە هەبوو، بەڵكو لەهەمانكاتدا بزووتنەوەى جەماوەریی كوردیی لەناو خودی سنوورەكانی توركیاشدا گەشەیەكی زیاتری كرد. هەدەپە یەكەم پارتی كوردیی بوو كە لە هاوینی 2015دا بازنەى 10%ی پەرلەمانیی بڕی.

ئەمە خاڵێكی یەكاڵاكەرەوە و قەتعیی بوو. ئەردۆغان كۆتایی بە گفتوگۆی ئاشتیی لەگەڵ عەبدوڵا ئۆجەلانی ڕابەری زیندانیكراوی پەكەكە هێنا و دەستیكردەوە بەشەڕكردن دژی گەڕیلا كوردییەكان لە وڵاتەكەیدا. سوپای توركیا دەستیكرد بە گەمارۆدان و بۆمبارانكردنی شارە كوردییەكان كە چڕی دانیشتووانیان زۆرە. دوای شكستی كودەتای ساڵی 2016، ئەو دەرفەتەى قۆستەوە ڕاوەدووی جەماوەری هەدەپە بنێت و بیانگرێت. هێرشكردنە سەر عەفرین لە لایەكی دیكەوە، لەسەر سنووری توركیا، تەنها هەنگاو و قۆناغێكی دیكەى هەوڵ و تەقەلایە بۆ لەناوبردنی بزووتنەوەى میلیتاریی كوردیی.

دینامیكییەتی دابەشبوونە مەزهەبیی و گروپە ئەتنیكییەكان

سەركەوتنی كۆبانێ لە 2014-2015دا بەسەر بەشەڕەكەدا، هەروەها خاڵێكی وەرچەرخان بوو لە خەباتدا دژی داعش. لەتێگەیشتنی زۆرێك لە چەپەكانی خۆرئاوادا، ئەمە سەركەوتنێكی تەواو كوردییانە بوو. بەڵام ئەمە ڕاست نییە. یەپەگە بارێكی سەرەكیی و قورسی هەڵگرتبوو. بەڵكو هێزگەلێكی عەرەبیش لە سوپای ئازادی سوریاوە سەریانهەڵدا لەژێر چەپتی “بوركانی فورات”دا[بوركانی فورات، ژووری ئۆەراسیۆنی سەربازیی هاوبەشی سوپای ئازادی سوریا و یەكینەكانی پاراستنی گەل یەپەگە بوو، كە لە سەروبەندی جەنگی ناوخۆیی سوریا، بۆ وەدەرنانی داعش لە ڕەققە لە باكووری سوریا پێكهات. ئەم گروپە لە 28ی سێپتێمبەری 2014 دامەزرا كە لە 2015 توانیان شاری گرێ سپی بگرنەوە، كە گرنگترین دەروازەى سنووریی داعش بوو لە سنووری توركیاوە-وەرگێڕ]. وێڕای ئەمە، لە خۆرئاوادا، بەشەكانی دیكەى سوپای ئازادی سوریا سەركەوتنێكی هاوشێوەیان بەدەستهێنا لەپاڵنانی داعش لە بەرەى مارع. پێشتر، داعش لە زستانی 2013/2014 لە ناوچە جۆراوجۆرەكانی باكووری خۆرئاوا لاواز ببوو بەهۆى تێكەڵبوونی چەند گروپێكی عەرەبییەوە. ئەمڕۆ ئەنقەرا لافی ئەوە لێدەدات كە 25 هەزار سەربازی سوپای ئازاد پشتیوانیی سوپای توركیا دەكەن لە پێشڕەویكردن و هێرش دژی ناوچەى كوردیی عەفرین.

چۆنچۆنی ئەم پێكەوەییە ڕوودەدات؟

لەڕاستیدا، سوپای ئازادی سوریا چیتر وەك سوپایەكی ڕێكخراو بەڕەسمی بوونی نەماوە. ئەمڕۆ، سوپای ئازاد لەقەبێكە كە بە ژمارەیەكی زۆری گروپە جیاوازەكان، بەگشتیی گروپە لۆكاڵییە میلیشییاییەكانەوە لكاوە. ئەوە تەنها چەپەكانی توركیان لەو وڵاتەدا بەرانبەر شەڕی دژی عەفرین لەژێر هەلومەرجێكی زۆر سەختی ناو توركیادا وەستاونەتەوە، هەروەها هێشتا چەپە شۆڕشگێڕەكانی سوریا دژی ئەسەد و ئەردۆغان ڕاوەستاونەتەوە.

بەڵام سەرەڕای ئەوەش، پشتیوانیكردن لە سوپای توركیا لە عەفرین لەلایەن میلیشیا عەرەبییەكانەوە ڕەنگدانەوەى تراژیدیایەكە كە هاوزەمانە لەگەڵ داڕمان و ئاوابوونی تەواوەتیی شۆڕش. دەستێوەردانی دەسەڵاتە گەورە و هەرێمییەكان لە سوریادا بووەتە جوڵەیەك بۆ دینامیكییەتی دابەشكاریی مەزهەبیی و گروپە ئەتنیكییەكان. لەبنەڕەتدا ئێران ڕێگری لە هەموو ئەو یارمەتییانە كرد كە دەبوونە هۆى فشاری قورس بۆسەر ڕژێمەكەى ئەسەد لە 2013دا. لەژێر ڕابەرایەتیی ئێرانییەكاندا، هەزاران شەڕكەری شیعە لە عێڕاق، ئێران و ئەفغانستان نێردرانە مەیدانی شەڕەوە. دەستێوەردانی حزبوڵای شیعەی هاوپەیمانی ئێران لە لوبنانەوە، لە غەرب، لە بەرژەوەندیی ڕژێمی سوریا لە 2013دا كەوتەوە.

لەدژی زەمینەى بەمیلیتاریكردنی ململانێكەدا، هێزە ئۆپۆزیسیۆنەكانیش دەستیانكرد بە خۆچڕكردنەوە لەسەر پشتیوانیی سەربازیی لەلایەن زلهێزەكان و دەسەڵاتە هەرێمییەكانەوە. ئەمەش لە بنەڕەتدا حەزی نفوزی هێزە سونییەكان بوو بۆ گەیشتنی پارە و چەك لەلایەن دەوڵەتەكانی كەنداو و توركیاوە و وەستانەوە لەدژی دامەزرێنەرانی سوپای ئازاد، بەتایبەت سعودیا پشتیوانیی لە جەیشی ئیسلام یان ئەحراری شام كرد.

بەڵام نەك تەنها ڕژێم یان هێزە ئیسلامییەكان بەدوای پشتیوانیی سەربازیدا دەگەڕان، یەپەگەش ئەم كارەى كرد. و ئەمریكاش ئەوانی دۆزییەوە.

دەستێوەردانی واشینگتۆن لە جەنگی سوریادا، لە ساڵی 2014ـەوە دەستیپێكرد، تا ئەمڕۆ هێزە ئاسمانییەكانی ئەمریكا و هاوپەیمانەكانیان زیاتر لە 10 هەزار قومبەلەیان بەسەر ئاسمانی عێڕاق و سوریادا باراندووە و خەڵكێكی لەژمارەنەهاتووی بێ چەكیان كوشتووە. سوپای ئەڵمانیای فیدڕاڵ (Bundeswehr) بەهەمان شێوە پشتیوانیی ئەم پرۆسەیەى كرد و وێنەكان بەتەواوی دەناسرێنەوە و ڕوونن. بەڵام ئەمریكا خاوەن هێزی زەوینیی نەبوو. یەپەگەى كوردیی بوونە هاوپەیمانی ئەمریكا دژی داعش. بەڕابەرایەتیی ئەمریكا، چوونە ناو هێزەكانەوە لگەڵ هێزە عەرەبییەكاندا بۆ بونیادنانی هێزەكانی سوریای دیموكراتیی (هەسەدە یان قوات سوريا الديمقراطية-قەسەدە‎). لەگەڵ ئەمریكادا بەرەو شارەكانی وەك ڕەقە پێشڕەوییان كرد. لەبەرەى قەڵەمڕەوی هەسەدەدا، هێزەكانی ئەمریكا پشتیوانیی ئاسمانیان پێشكەش دەكرد كە دڵنیایی ئەوەی دەدا ئەمریكا بەشێوەیەكی بەردەوام لە سوریا دەمێنێتەوە. جۆزێف ڤۆتل، فەرماندەى گشتیی هێزەكانی ئەمریكا بەم دواییانە ستایشی هەسەدەى كردووە و دەڵێت: “ئەوان هەموو ئەو شتانەیان ئەنجام دەدا، كە ئێمە داوامان لێدەكردن”.

لە سێپتێمبەری 2015دا، ڕووسیا تەداخولی ناو جەنگەكەى كرد و بووە هۆی ئەوەى ڕژێمی سوریا لە حەڵەب، گەورەترین شاری ئەو وڵاتە، لەڕێگای بۆمبارانكردنێكی وەحشی و دڕندانەوە سەركەوتن بەدەست بهێنێت. یەپەگە ئەم دەرفەتانەى قۆستەوە بە ئومێدی ئەوەى پەیوەندیی نێوان عەفرین و كانتۆنە كوردییەكانی دیكە دروست بكات، كە هەندێك لە گوندەكان لەلایەن سوپای ئازادەوە كۆنتڕۆڵ كرابوون. لە شوباتی 2016دا، تەنها لەماوەى یەك حەفتەدا هێزی ئاسمانی ڕووسیا 200 هێرشی ئاسمانیی كردە سەر تەل ڕەفعەت، شارێكی بچووكی نێوان حەڵەب و سنووری توركیا.  خەڵكێكی زۆر ڕایانكرد، یەپەگە ڕۆژی دواتر شارەكەى گرت.

حكومەتی توركیا ئەمڕۆ سوود لەم مەسەلە سینیكییە وەردەگرێت. بەڕابەرایەتیی سوپای توركیا، نزیكەى 30 میلیشیای عەرەب و توركمان چوونەتە ناو سێ بەرەى سەربازییەوە، بەتایبەت فەیلەفی شام، ئەحرار ئەلشام، و لواء عاصفة الشمال‎. ئەوان بە بەڵێنی دووبارە گرتنەوەى ئەو گوندانەى لە شوباتی 2016 وەك تەل ڕەفعەت لەدەستیاندا و گەڕانەوەیان بۆ ماڵی خۆیان، دەتوانن شەڕكەران ڕێكبخەن.

دابەشبوونی دانیشتووانی سوریا بەسەر گروپە ئاینیی و هێزە هەرێمییەكاندا تراژیدیایە. ئەمە دەرەنجامی سیاسەتی نیمچەسیستەماتیك و هەیمەنەى ڕژێمەكەى ئەسەدە، كە بەمجۆرە ناتوانێت ببێتە ڕێگر لەبەردەم دەستێوەردانی توندڕەوانەى زلهێزەكان و دەسەڵاتە هەرێمییەكان. سوریا ئیتر بەتەواوی دابەشبووە چ بەسەر كورد چ بەسەر عەرەبدا و چەوسێنراونەتەوە و لەلایەن دەسەڵاتە بیانییەكانەوە دژی یەكتر بەكارهێنراون.

هیچ ئومێدێك بە ئەمریكا نییە

بۆیە چارەنووسی سوریا چیتر لە دیمەشق یان حەڵەبەوە بڕیاری لەسەر نادرێت، بەڵكو لە پایتەختەكانی ڕووسیا، ئەمریكا، توركیا و ئێرانەوە چارەنووسی ئەو وڵاتە دیاریدەكرێت. هێرشی خێرا و كتوپڕ بۆسەر عەفرین، دەگەڕێتەوە بۆ ئەو بڕیارەى حكومەتی ئەمریكا بۆ مانەوەى لە سوریا و بەهاوپەیمانێتیی لەگەڵ هەسەدە بۆ دامەزراندنی هێزێكی نوێی 30 هەزار سەربازیی لەسەر سنوور. واشینگتۆن بەوردییەوە دەڕوانێتە كەمبوونەوەى نفوزی تاران دوای شكستی داعش. حكومەتی توركیا لەسەر سنووری باشوور كوردەكان بە هەڕەشە دەبینێت، كە ببنە خاوەنی پشتیوانییەكی هەمیشەیی ئەمریكا.

بەڵام ئومێدی یەپەگە بەوەى ئەمریكا پشتیوانییان دەكات لە شەڕی توركیا دژی عەفرین، تەنها وەهمێك بوو. دۆناڵد ترەمپی سەرۆكی ئەمریكا دوای گفتوگۆی لەگەڵ “ئەرۆدغان” پەكەكەى وەك هێزێكی “تیرۆریست” لەقەڵەمدا و هاوشێوەى حكومەتی فیدڕاڵیی ئەمریكا هێرشەكەى توركیای بەناوی بەرژەوەندیی ئاساییش بە “شەڕعیی و ڕەوایەتیی” لەقەڵەم دا. لەكۆتاییدا، ئەوە زۆر قورس و سەختە واشینگتۆن بتوانێت بڕیار بدات بەشێوەیەكی كاریگەرانە هەیمەنەى ئێران سنووردار بكات. ئەگەر سوپای توركیا ببێتە هۆكارێكی وەها بۆ تێكدانی زیاتری سوریا وەك دەرەنجامێكی ئەم پێشڕەویكردنەى، ئەوان هێزە كوردییەكان كارایی خۆیان بۆ ئەمریكا لەدەست دەدەن.

هەموو ئەوەی بەم دواییانە ئەمریكا لە ئەنقەرای دەوێت سنوورداركردنی كردەوە میلیتارییەكانییەتی. بەمانایەكی دیكە، عەفرین چیتر بۆ ئەمریكا گرنگ نییە ئەگەر سوپای توركیا هێرش نەكاتە سەر مەنبەج، چونكە هێشتا زیاتر لە 2 هەزار سەربازی ئەمریكای لێیە. هەردوو سەرۆكی ئەمریكا و توركیا، ئەردۆغان و ترەمپ، بەپێی پەیوەندییەكی كۆشكی سپییەوە، بەجۆرێكی دیكە پێشوازییان لەسەر “گەڕانەوەى 100 هەزار پەنابەر بۆ سوریا” كردووە. ئەمە زەنگێكی ئاگاداركەرەوەیە. دەكرێت ئەمە وەك ئیمزایەكی پلانی توركیا ببینرێت بۆ چەوساندنەوەى پەنابەرە عەرەبەكان وەك قەڵغانێك بەكاریان بهێنێت دژی بانگەشەى كوردەكان لەسەر سنووری سووریا.

دەسەڵاتەكانی دیكە وەنەبێ لە ئەمریكا و توركیا باشتر بن. مۆسكۆ هێزێكی ئاسمانیی لە سوریا بونیاد دەنێت و نوێنەرانی كوردەكان ناچار دەكەن عەفرین بگەڕێننەوە بۆ ڕژێمی سوریا و بەمجۆرە هێرشی توركیا دەوەستێت. هیچ كاتێك ئەنقەرا بەبێ گڵۆپی سەوزی مۆسكۆ نەیدەتوانی هێرش بكات. بەڵام یەپەگە و پەیەدە بەشێوەیەكی زۆر دروست داواكاریی گەڕاندنەوەی عەفرینیان بۆ ڕژێمی سوریا ڕەتكردەوە و بەرخۆدانیان هەڵبژارد.

ئەم ململانێیە بۆ چەپی ئەنتەرناسیۆنال خاڵێكی بەهێزە بۆ پشتیوانیی لە پرەنسیپە ئەنتەرناسیۆنالییەكانی سۆلیداریتی و هاوپەشتیی. چارەسەر زلهێزەكان و دەسەڵاتە هەرێمییەكان نین، بەڵكو سۆیدارێتییە لەنێوان چینی كرێكاری كورد، عەرەب و تورك و هەموو خەڵكی هەژار و چەوساوەى ناوچەكە. هەنگاوی یەكەم دەبێت كۆتاییهێنان بێت بە جەنگەكە و پاشەكشەی خێرا و فەوری سوپای توركیا بێت لە عەفرین. لە ئەڵمانیا چەپ دەتوانێت هەر ئێستا خواستێكی كۆنكرێتیی و دیار داوا بكات و بیكاتە ئامانجی خۆى لەسەر حكومەتی ئەو وڵاتە، كە بەشێكە لە دەسەڵاتی خەباتمان. داواكانیش ئەمانەن:

1. بەیاساییكردنی پەكەكە، پەیەدە و یەپەگە لە ئەڵمانیا و هەڵوەشاندنەوەى قەدەغە لەسەریان.
2. پاشەكشەى هەرئێستای سوپا و وەستاندنی ناردنی چەك و تەقەمەنیی.
3. داخستن و كۆتاییهێنان بە سیاسەتی ئاساییشی پێكەوەیی ئەڵمانیا لەگەڵ توركیا.
4. گەڕانەوەى هەر ئێستای سوپای ئەڵمانیای فیدڕاڵ لە ناوچەكە و كۆتایی بە ناردنی ئەرك و دەستەی سەربازیی لە عێڕاق و ئەردەن.
5. حكومەتی ئەڵمانیا بەڕوون و ئاشكرایی دەستبكات بە مەحكومكردنی ئەو هێرشە وەحشیگەرییەى توركیا.

سەرچاوەی وەرگێڕان

https://www.marx21.de/warum-erdogan-gegen-afrin-krieg-fuehrt-und-merkel-schweigt/