كۆرۆناڤایرۆس و بایۆپۆلەتیك: یاخود دەبێت چی لە ئاگامبێن بكەین؟

نووسینی: پێشڕەو محەمەد

سەرەتا

زۆربەى وڵاتانی جیهان ئێستا لە كوژانەوە و داخستنێكی تەواوەتیی دان. ئێستا دەرفەتێكی زۆر باش چنگی هەموان كەوتووە بیر لەو هەلومەرجە بكەینەوە كە تێیدا دەژین. لە سەرتاسەری دونیادا گفتوگۆی زۆر لەسەر سەرچاوەكانی ڤایرۆسەكە دەكرێت. ئەو ڕاستییەى هەیە ئەوەیە كە ناكرێت قسەكردن دەربارەى ئەم ڤایرۆسە تەنها بە پزیشكان و ڤایرۆسناسان بسپێرین، لەبەرانبەردا بیری ڕەخنەییش دەبێت بەقوڵیی تەداخول بكات، وەك بینیمان و ئەم دەستپێشخەرییەش، پێش گفتوگۆی پزیشكان، لەلایەن بیرمەندان و ڕۆشنبیران و چالاكوانانی ڕادیكاڵ و ڕەخنەییەوە هات. لە ماركسیست و سۆسیالیستەكانەوە بیگرە تا دەگاتە فەیلەسوفان و بیرمەندانی ڕەخنەیی و ئەكادیمیی. لەو نێوەدا، فەیلەسوفی چەپی ئیتاڵیی، جۆرجیۆ ئاگامبێن، بە دوو وتار بەشدارییكرد. وەك چاوەڕوان دەكرا، ئاگامبێن بەشێوەیەكی توند دژی بەكارهێنانی دۆخی نائاسایی بۆ كۆنتڕۆڵكردنی ئەم قەیرانە وەستایەوە. لای زۆربەى زۆری ئەوانەی تووشی ڤایرۆسەكە هاتوون، كۆڤید-19 كێشەیەكی زیاتر نەبووە لە هەڵامەتی ئاسایی. لەبەرئەوە ئاگامبێن ترسی خۆی لە هەنگاو و جوڵە نائاساییەكان نەشاردەوە كە ئەمڕۆ بەشێوەیەكی مەترسیدار لە برەوسەندن دایە و پێدانی دەسەڵاتی موتڵەق بە سەرۆكی هەنگاریا بۆ ڕووبەڕووبوونەوەى قەیرانەكە، كە هاوكات پێچەوانەى بەندەكانی دیموكراسیی یەكێتیی ئەوروپایە، هەنگاوێكە بۆ كەوتنی یەك بەدوای یەكی لیبراڵ دیموكراسییەكان. بەدوای هەنگاریادا، پۆڵەندا و كۆماری چیك هاتن. جارێ دیار نییە لە ساتی نووسینی ئەم وتارە و دواتردا، چەند دەوڵەتی دیكەى ئەوروپیی دێن. ئاگامبێن لە هەردوو وتارەكەیدا، كە درێژكراوەى تێزەكانییەتی دەربارەى دۆخی نائاسایی، وادەردەكەوێت نكوڵیی لە كۆرۆناڤایرۆس بكات و ئەمەش وێنەی ئەم بیرمەندە لە نكوڵییخوازانی وەك بۆلسۆنارۆ یاخود ترەمپ نزیك دەكاتەوە. هەروەكچۆن ڕابەرانی سیستەمە سەرمایەدارییەكانی ئەمڕۆ سیستەمی تەندروستیی دەكەنە قوربانیی بەرژەوەندییە ئابوورییەكانیان، واپێدەچێت ئاگامبێنیش مەترسیی ڤایرۆسەكە بەكەم بگرێت و بیكاتە قوربانیی ئەو تێزانەى ساڵانێكە كاریان لەسەردەكات. كەواتە با بپرسین دەبێت چی لە ئاگامبێن بكەین؟ 

من وەك نووسەری ئەم وتارە، هەر لەسەرەتاوە لەگۆشەنیگای جیاوازەوە بەشدارییم لە شیكردنەوەى قەیرانەكەدا كرد، یەكەمجاریش بە وەرگێڕانی وتارەكەى ئاگامبێن دەستمپێكرد، دواتر بە وەرگێڕان و نووسین گەیشت لە گۆشەنیگاكانی وەك زانستی ئابووریی سیاسیی، تیۆری سیاسیی، تیۆری كۆمەڵایەتیی، تیۆری بایۆلۆژیای پەرەسەندنی ڤایرۆسەكان، پەیوەندیی ڕاسیزم و كۆرۆناڤایرۆس و پەیوەندیی نكوڵییخوازیی لەنێوان نكوڵییكردن لە گۆڕانی كەش و هەوا و كۆرۆناڤایرۆسدا، وەك چەكێكی ڕابەرانی ڕاستڕەوی جیهان^[*]. بۆ من قەیرانەكە هەنوكەیی و گرنگ و لەناكاوە. زۆر هاوڕێم چ كوردزمان چ هاوڕێی ناكوردزمان كاردانەوەیان بەرانبەر بە وتارەكەى ئاگامبێن پیشاندا. پاشان پرسیاری ئەوەم لەخۆمكرد ئایا وەك خوێنەرێكی هەمیشەیی بەرهەمەكانی ئاگامبێن، پێویستە ئیتر واز لە كارەكانی بهێنم؟ یاخود چ مامەڵەیەك لەگەڵ ئاگامبێندا بكەم؟ سەرەڕای هەموو ئەمانە، پێموایە ئاگامبێن زۆر خاڵی گرنگی هەیە دەبێت لێیەوە فێرببین. لەم ساڵانەى دواییدا، ئاگامبێن بووە بە یەكێك لە دیاریترین كەسایەتییە مشتومڕسازەكانی ناو مەیدانی فیكری ڕادیكاڵ و چەپی ئەكادیمیی. بەڵام لەگەڵ فیگور و كەسایەتییە دیارەكانی دیكەى وەك میشێل فوكۆ، ئەنتۆنیۆ نێگری و ئالان بادیۆ، ناوی ئاگامبێن و كاریگەرییەكانی سنوورەكانی ئەكادیمیا دەبڕێت و دەچێتە دەرەوەى ئەم سنوورانەوە. ناوبانگی بەردەوام لە هەڵكشاندا دەبێت بەتایبەت لە نیوەى ئەم دەیەى دواییدا، زیاتریش بەهۆى بەشداریكردنەكەى لە زنجیرە كتێبی هۆمۆ ساكەردا كە لە ناوەڕاستی دەیەى 1990دا بڵاوكرایەوە و هێشتاش بەردەوام چاپ و بڵاودەكرێتەوە.

كۆرۆناڤایرۆس و دۆخی نائاسایی

زنجیرە كتێبی هۆمۆساكەر لێكۆڵینەوەیەكی بەرفراوان لەو پارادایمانەدا ئەنجام دەدات كە لەسەر بناغەی ئایدیای خۆرئاوایی بۆ حاكمییەت دامەزراوە، سەرەڕای كەموكوڕییەكانی، ڕەخنەیەكی ڕادیكاڵ و تازەیە لە یاسا و دەوڵەت، كە كەرەستەیەكی گرنگە بۆ هەموومان لە خەباتماندا دژی جەنگ، نادادپەروەریی سیستەمی یاسایی تاوان، یان چەوساندنەوە و ناعەدالەتیی بەگشتیی، و ناتوانین ئەمانە فەرامۆش بكەین. هەروەها پرۆژەكەى ئاگامبێن لەمڕۆدا كاریگەرییەكی گەورەى لەنێو ژینگەى بەڕادیكاڵبووی نێوان ئەكادیمیستەكان و خوێندكارانی بوارێكی بەرفراوانی بوارەكانی زانستە مرۆیی و زانستە كۆمەڵایەتییەكانی دیكە و هەروەها لەنێو چالاكوانانی دیكەدا هەیە. ڕەخنەكەى لە دیموكراسیی سەرمایەداریی، ئەگەرچی هیچ كاتێك بەدیاریكراوی ناوێكی ئاوای بۆ پرۆژەكەى بەكارنەهێناوە، هێشتا تازە و گشتیی و كاریگەرییەكی زۆری هەیە. لەڕاستیدا، دەربارەى پرسی گرنگ و یەكاڵاكەرەوەى پەیوەندیی نێوان یاسا و دۆخی نائاسایی، ئەو پرسیارەى باس لە دەسەڵاتێكی خێرا و زەرووریی لە جیهانێكدا دەكات كە ناوچە خۆڵەمێشییە یاساییەكانی گوانتانامۆ، ڕادەستكردنەوەى سەروئاسایی، كەمپی جەماوەرانی پەنابەر، گرتنی ناسنوورداری “تیرۆریست”انی گومانلێكراو بەبێ دادگا، ڕەشبگیریی “پێش-تاوان” بەشێوەیەكی بەرفراوان و ڕوولەزیاد بۆ زاڵبوون و باڵادەستكردنی سیاسەتی پۆلیسیی لە ئاستیی جیهانیی و ناوچەییدا، ئەو پرسیارانەن كە ئاگامبێن شیكارییەكی وا بەدەستەوە دەدات كە دەبێت ماركسیستەكان و لەڕاستییدا هەموو شۆڕشگێڕان لێیەوە فێرببن^[1]. لە دوایین كتێبمدا بەناوی “كەرنەڤاڵی شكستخواردوان“، ڕەخنەم لە شیكردنەوەكەى ئاگامبێن سەبارەت بە چەمكی توندوتیژیی لای واڵتەر بنیامین گرتووە و لەوێدا هەڵوێستی خۆم بەرانبەر بە ونكردنی سیاسەتی بەرەنگاریی لای ئاگامبێن دیاریكردووە. لێرەدا هەوڵدەدەم سەرەتا مەبەستی ئاگامبێن بەرانبەر بە قەیرانی كۆرۆناڤایرۆس شیبكەمەوە و پاشان ڕەخنەكانی خۆم لە چەمكی بایۆپۆلەتیك بگرم و باس لەوەش بكەم كە ئێمە ئیتر پێویستمان بەچجۆرە بایۆپۆلەتیكێكی دیكە هەیە؟ لەكوێدا دەبێت ئاگامبێن فەرامۆش بكەین و لەكوێشدا دەبێت بەهەند وەریبگرین؟ هەڵبەت یەكێك لە هۆكارەكانی نووسینی ئەم وتارەش بۆ ئەوە دەگەڕێتەوە، كە خۆشم لە وەرگێڕانی وتارەكەى ئاگامبێندا لەلایەن چەند هاوڕێیەكەوە ڕووبەڕووی ڕەخنە بوومەوە و هەروەها وتارەكانی دیكەی ئاگامبێن و بەشێك لە ڕەخنە فیكرییەكانیش لەسەری كراونەتە كوردیی و ئێستا لەبەردەستن^[2]. بەڵام لەهەمووی خراپتر، ئەو نووسراوە خێرا و پڕ لە سوكایەتیی و بەراوردكارییە نادروستەكەى مەریوان وریا قانع بوو، كە هەر ئەوكات هەڵوێستی خۆمم لەسەر ئەم پرسە شیكردەوە^[3]. پێش ئەوەی ڕەخنەكانی خۆم لەسەر ئاگامبێن بخەمەڕوو، بەپێویستی دەزانم حەقی خۆی بە تیۆرەكەى بدەین، كە لە چەند خاڵێكدا شیكردنەوەیان بۆ دەكەم:

یەك) یەكەم ئاگامبێن لە وتارەكانیدا دەربارەى قەیرانی كۆرۆناڤایرۆس دەیەوێت بڵێت ئێمە بەهای مانەوەى بایۆلۆژییانەمان دەكەینە قوربانیی خەمە كۆمەڵایەتیی و سیاسییەكانمان. واتا لەو ساتانەدا دەسەڵاتداران سوود لەو خەمەى ئێمە وەردەگرن بۆ سەپاندنی یاسا دژەدیموكراتییەكانیان، ئەو بوارە دیموكراسییانەى بە خەباتی دەستەجەمعیی مرۆڤەكان بەدیهاتوون، لەساتی ڕووتبوونەوەى مرۆڤ بۆ مانەوەی بایۆلۆژیی، دەكرێت بە ئاسانیی لەبەین بچن و یاسای دژەدیموكراسیی بسەپێنرێن. بە زمانی نائۆمی كلاین، سەپاندنی یاساكانی سندووقی دراوی نێودەوڵەتیی و نیۆلیبراڵیزەكردنی سەرتاپای وڵاتان لە ساتەكانی جەنگ و قەیران و كارەسات و هەژانەكاندا. لەم بارودۆخە ناهەموارانەدا واپێدەچێت دانیشتوان بە ئارەزوو و ویستی خۆیان واز لە هەموو شتێك بهێنن – كارەكانیان، ژیانی كۆمەڵایەتییان، دیدەنیی خێزانەكانیان، ڕێكخستن و كۆبوونەوەی سیاسییان، یەكێتییە كرێكارییەكانیان و هتد – تەنها لەپێناوی مانەوەدا. دەرەنجامی ئەوەش، ئێمە نەك تەنها چیتر چێژ لە پەیوەندییە سیاسیی و كۆمەڵایەتییەكانمان وەرناگرین، بەڵكو هەم بەكەمیان دەگرین و هەم لێشیان دەترسین، مەودای كۆمەڵایەتیی (social distance) دەبێتە ترسی كۆمەڵایەتیی (social fear) و خۆ-تەریككردن (self-isolation). دروستبوونی ئەم بیرۆكەیەی زەروورەتی مانەوەى ڕووت لە ژیاندا، دەبێتە هۆی دروستبوونی بەها كۆمەڵایەتییەكانی دیكە، كە وادەردەكەوێت هیچ شتێكی دیكە گرنگیی نەبێت. ئەوەى كۆرۆناڤایرۆس لەڕوانگەی ئاگامبێنەوە زۆر مەترسیدار دەكات، كوشندەبوونەكەى نییە بەتەنها بەڵكو ئەو نفوز و كاریگەرییە ڕەقەیەتی كە ناتوانین تێیپەڕێنین.

دوو) دووەم ڕەخنەی ئاگامبێن دەگەڕێتەوە بۆ ئەو ترسەى لە حكومەتەكان هەیەتی كە تیایدا ئەم ڕژێمانە كۆمەڵە ڕێگایەك بۆ ڕێگریكردن لەبڵاوبوونەوەى پەتاكە دەیگرنە بەر كە هەركەسێك دەكاتە سەرچاوەیەكی هێزەكییانەى تووشبوون بە ڤایرۆسەكە. لە میانەی “جەنگ دژی تیرۆر”دا، هەركەسێك لەناكاو دەبووە تیرۆریستێكی هێزەكییانە و دەكرا بەگوێرەى یاساكانی تیرۆر مامەڵەى لەگەڵدا بكرێت، هاوشێوەى ئەمڕۆ كە خەڵك لەناكاو دەبنە هەڕەشەیەكی هێزەكییانەی تەندروستیی بۆسەر یەكتر. لێرەدا حكومەت و ڕژێمەكان بەتەنها كۆمەڵێك ڕێسای توند بەسەر تەندروستیی هاووڵاتیاندا ناسەپێنن، بەڵكو هەروەها سەرجەمی بۆند و پەیوەندییە كۆمەڵایەتییەكانیش وێران دەكەن. خەڵك چیتر جورئەتی ئەوە ناكەن تەوقە لەگەڵ یەكتر بكەن و ئاڵوگۆڕی نامەى ئینتەرنێتیی لە كەرەنتینەوە شوێنی باوەشی كۆمەڵایەتیی، پەیوەندییە كۆمەڵایەتییەكان، بەرەنگاریی، خەباتی سیاسیی و چالاكییەكانی سەر شەقام دەگرێتەوە، هەموو ئەو چالاكییانەی زامنی دیموكراسیی بوون و دەبن، واتا بەبێ بزووتنەوەى كۆمەڵایەتیی و جەماوەریی، هیچ دیموكراسییەك بوونی نابێت. پەیوەندیی فیزیكیی خاڵی بنچینەیی پەیوەندیی دروستی كۆمەڵایەتییە. ئەگەر خۆ-تەریككردن یان ناچاركردنمان بە تەریكبوون، گەرەنتی مانەوەی ڕووتمان بێت لە ژیاندا، لە ماوەیەكی كەمدا مەترسییەكانی لە قەیرانی تەندروستیی مێشك و زەیندا دەبینینەوە، كە ئاسەوارەكانی لە ساتی ئێستادا دەردەكەون. سەرەڕای ئەمانە، ئاگامبێن نابێت زیادەڕۆیی لە كێشەكەدا بكات. پێموایە خەڵكانێكی زۆر پەیوەندییە كۆمەڵایەتییەكانیان دەپارێزن و ئازیزانیان لە باوەش دەگرن، ئەگەر بۆ ساتێكیش ئێستا لە ئازیزان و نزیكانیان دووربكەونەوە، هەركە قەیرانەكە تێپەڕی، بەخێرایی و جۆش و خرۆشەوە یەكتر لە باوەش دەگرنەوە. ئێمەى بازنەى هاوڕێكانمان، بەم جۆش و خرۆشەوە چاوەڕوانی كۆتایی قەیرانەكە دەكەین جارێكی دیكە لە بازنە كۆمەڵایەتییەكان، شەقامەكان، كافێ و كتێبخانەكان یەكبگرینەوە. با ئێمە وایدابنێین دووركەوتنەوەى كۆمەڵایەتیی شتێكی كاتییە نەك شتێكی دیكە. لەگەڵ ئەوەشدا، بەهۆى تۆڕە كۆمەڵایەتییەكانەوە، خۆڕێكخستن و پەیوەندییەكان و تەنانەت ناڕەزایەتییەكانیش بەردەوامن و بەكورتیی، خۆ-ڕێكخستن نەك خۆ-تەریككردن، لەسەردەمی قەیرانی پەتای كۆرۆناڤایرۆسدا، بووە بە پرسێكی جەوهەریی. لەوەدا ئاگامبێن كە ڕەشبین بیر لە داهاتوو دەكاتەوە، زیادەڕۆیی دەكات. با نموونەیەك لە وڵاتی یەكەمی ئاگامبێن خۆی بهێنینەوە، خەڵك لە باڵكۆنی ماڵەكانیانەوە گۆرانیی بۆیەكتر دەڵێن، زۆر وشیارانەش گۆرانییەكی تەواو سیاسیی و دژەفاشیستیی هەڵدەبژێرن: “بێلا چیاو”، چەپڵەلێدانی خەڵك لە ماڵەكانیانەوە بۆ پشتیوانیكردن لە خەباتی پەرستاران و كرێكارانی نەخۆشخانەكان و فشارخستنە سەر دەوڵەت و حكومەتەكان لەڕێگای تۆڕە كۆمەڵایەتییەكانەوە، نیشانەى ئەوەیە خەڵك هێشتا بەتەنها بیر لە تەنها مانەوەی ڕووتی ژیانی بایۆلۆژیی ناكەنەوە.

سێ) بەهیزترین خاڵی ناو ڕەخنەكەى ئاگامبێن ئەوەیە كە دەسەڵاتە نائاساییە توند و سەختەكانی ئەمڕۆ، دەتوانن سبەى ببنە كۆدەزگا و ئەپارەتووسی سەركوتكردن، ئێمە ئەمانەمان بەدرێژایی مێژووی سەدەى بیست بینیوە. بەگشتیی، هەركە قەیرانەكە تەواو بوو،  ئەوەى وەك پێوەرێكی سەروئاسایی لە كاتی دۆخێكی نائاساییدا دەستپێدەكات، دەبێتە ئامرازێكی هەمیشەیی لەنێو جبەخانەى حكومەتدا. لە وڵاتانی خۆرئاوادا، دیسان بەزاراوەكانی نائۆمی كلاین سەرمایەداریی كارەسات هەمیشە لەسەروبەندی قەیران و تۆفاندا دروست دەبێت. ئاگامبێن خۆی ئاماژە بە زانكۆكان دەكات كە خەریكی بەئۆنلاییكردنی خوێندنن، هەڵبەت ئێستا لە پێناوی ڕێگریكردن لە بڵاوبوونەوەى ڤایرۆسەكە، بەڵام لە دوورمەودادا كۆمەڵێك دەرەنجامی كارەساتبار بەدوای خۆیدا دەهێنێت، چونكە دەمێكە سیستەمە خۆرئاواییەكان بیر لە بەئۆنلاییكردنی خوێندن دەكەنەوە. دەتوانین ئاماژە بە هەندێك دەرەنجامی كارەساتباری نزیكمەودای ئەم پرۆسەیە بكەین كە بەداخەوە ئاگامبێن ئاماژەیان پێناكات: لەناوچوونی بزووتنەوە كۆمەڵایەتییەكان، لاوازبوونی بزووتنەوەى خوێندكاریی، تێچوونی كەمتری خزمەتگوزارییەكان، دەركردنی بەشی هەرە گەورەى كرێكاران و كارگێڕان و كارمەندان. بەكورتیی دەتوانین ناو لەم پرۆسەیە بنێین: بەڕۆبۆتبوونی خوێندن.

قەیران و بایۆپۆلەتیك

لەیەكەم وتاریدا سەبارەت بە قەیرانی كۆرۆناڤایرۆس، هاوشێوەى كۆی پڕۆژەكەى، ئاگامبێن هەنگاوە سەپێنراوەكان لەسەروبەندی پەتای كۆڤید-19دا وەك تاقیكردنەوەیەكی تازەى ناو بایۆپۆلەتیكی “دۆخی نائاسایی” لەقەڵەم دەدات. وەك لەسەرەوە باسمكرد، وتارەكەى ئاگامبێن كۆمەڵێك ڕەخنە و دیبەیت و مشتومڕی بەدوای خۆیدا هێنا، پرسیاری ئەوەى ئایا چۆن دەكرێت بیر لە بایۆپۆلەتیك بكەینەوە لە پەیوەندییدا بە ڕووداوگەلێكی وەك پەتاكان و ئەو هەنگاوانەى لەسەروبەندی ئەم پەتایانەدا دەگیرێنەبەر و پیادە دەكرێن. لەسەرەوە ئەوەمان شیكردەوە كە ئاگامبێن بۆ وەها خێرا كاردانەوەى بەرانبەر بە ڕاگەیاندنی دۆخی لەناكاو و نائاسایی ڕاگەیاند و چۆن وەك درێژكراوەى پرۆژەكەى بەرانبەر بە دۆخی نائاسایی، بینی. وتارەكە كۆمەڵێك ڕەخنەی بەدوای خۆیدا هێنا، بۆ نموونە ژان لوك نانسی جەختی لەسەر مەترسیی پەتاكە كردەوە و پێیوایە مەترسییەكی ڕاستەقینەیە و بەڵام هەمان چەمكی نائاسایی (ئاوارتە) وەك دەرەنجامێكی هەڵكشان و بەرزبوونەوەى “پەیوەندییە ناوەكییە تەكنیكییەكان” بە هەموو جۆرەكانییەوە لەنێو ژیانی هاوچەرخدا، دەبێتە دۆخێكی ئاسایی و نۆرماڵ، واتا چیتر نائاسایی نییە. ڕۆبەرتۆ ئێسپۆسیتۆ لە وەڵامەكەیدا بۆ ئاگامبێن و نانسی،  بەرگریی لە هەنوكەییبوونی بایۆپۆلەتیك وەك ڕێگایەكی بیركردنەوە لە گرنگیی گەشەسەندنە هاوچەرخ و تازەكان دەكاتەوە، بەڵام هەروەها باس لەوەش دەكات كە بارودرخۆكە لە ئیتاڵیا “زیاتر لەوەى باڵایەتییەكی تۆتالیتارییانەى دراماتیكیی بێت، [بەڵكو] خەسڵەتی تێكشكان و داوەشانی دەسەڵاتە گشتییەكانی هەیە”^[4]. ئەم دیبەیت و مشتومڕانە دەرفەتێكن بۆ دووبارە بیركردنەوە لە چەمكی بایۆپۆلەتیك، كە دەمەوێت لێرەدا ئەڵتەرناتیڤێكی بیركردنەوە لە چەمكی بایۆپۆلەتیك بەدەستەوە بدەم، كە لێرەوە دەتوانین لەو پرسیارە تێبگەین: دەبێت چی لە ئاگامبێن بكەین؟ گەڕانەوە بۆ میشێل فوكۆ هەم بۆ تێگەیشتن لە ئاگامبێن و هەم بۆ دەستنیشانكردنی درز و كەلەبەرەكانی، كارێكی گرنگە.

چەمكی بایۆپۆلەتیكی میشێل گرنگترین كاریگەریی تیۆرییە لەسەر كۆى پڕۆژەى هۆمۆ ساكەری ئاگامبێن، ئەمەش ئەو چەمكەیە فوكۆ بۆ ئاماژەكردن بە فۆرمێكی دەسەڵات دایهێناوە كە لە كۆتاییەكانی سەدەكانی ناوەڕاستدا دەركەوتووە و سەردەمی مۆدێرنیتەشی تەنیوەتەوە. لەكاتێكدا لەسەردەمەكانی پێشووتردا حاكمییەت بەگشتیی لەسەر بنەمای كۆنتڕۆڵكردنی قەڵەمڕەو دامەزرابوو، كەچی لەسەردەمی مۆدێرندا بەگشتیی گرنگی بە دانیشتوان دەدات. فوكۆ پێشتر زنجیرەیەك پراكتیك و هەنگاوی دیسپلینكارانەى لە شوێن و بوارەكانی وەك كەرتی تەندروستیی و سزادان باسكردووە، كە بۆ دەستنیشانكردنی كاریگەریی ڕوولەهەڵكشانی دەسەڵات بۆ دروستكردنی هەمان جەستە و زەینی دانیشتوان هاتووەتە ئاراوە^[5]. بایۆپۆلەتیك بریتییە لەم جوڵەیەى دەسەڵات بەشێوەیەكی ڕاستەوخۆ لەسەر جەستەمان، لەسەر خودی ژیانمان. ئەم چەمكە شێواز و ڕێگایەكی بەكەڵەك بۆ تێگەیشتن لە فۆرمی نوێی بەرهەمهێنان، سەرمایەداریی بەدەستەوە دەدات كە هەوڵی بەدوائاست گەیاندنی چەوساندنەوەى هێزی كاری خۆى بەشێوەیەك دەدات كە هەم زۆر زیرەكانە، بەڵام زۆر بێڕەحمانەیە و هەم زۆر لەگەڵ ئەو شتەدا دەگونجێت كە پێشتر بەجێی هێشتووە. سەرەڕای ئەمە، گەشەسەندنی دەوڵەتی مۆدێرن وەك تەواوكەرێكی زەرووریی بۆ سەرمایە نەتەوەییە جۆراوجۆرەكان لە كێبڕكێكردن لەگەڵ نەتەوەكانی دیكە لە فۆرمەكانی دەسەڵاتدا دەرگیری ناو دەوڵەتی سەرمایەداریی بووە كە بەزەرووریی بەشێوەیەك بەدوای مامەڵە، ژماردن و هەڵسووڕاندن و دەستكاریكردنی دانیشتووانەوەیە تا بتوانێت ئاسانكاریی بۆ ئاوێتەكردنی حكومەت لە فەزا و جەستەكانی ئێمەدا بكات^[6]. ئەمە دەبێتە هۆى فراوانخوازییەكی هەموو فۆرمەكانی دەستێوەردان و سەپاندنی دەوڵەتیی. هەر لە دەرزیلێدانی ئیجبارییەوە بۆ قەدەغەكردنی جگەرەكێشان لە شوێنە گشتییەكان، چەمكی بایۆپۆلەتیك لە زۆر نموونەى جۆراوجۆردا وەك دەروازەیەكی كلیلیی بۆ تێگەیشتن بە ڕەهەندە سیاسیی و ئایدیۆلۆژییەكانی سیاسەتی تەندروستیی، بەكارهێنراوە و هەمیشە بەكاردەهێنرێتەوە. ئەم چەمكەش، لەهەمانكاتدا، ڕێگای بۆ خۆشكردووین شیكاریی بۆ ئەو دیاردە زۆر و زەوەندانە بكەین كە بەجۆرێك لە جۆرەكان لەبواری گشتییدا بەئاسانیی نابینرێن، بۆ نموونە ئەو شێوازانەى تیایاندا ڕاسیزم هەوڵی دۆزینەوەى بناغەیەكی “زانستیی” دەدات بەرانبەر بە مەترسییەكانی ئاراستەگەلێكی لە چەشنی زانستی دەستكارییكردنی ڕەگەزیی. ئەمڕۆ باس لەوە دەكرێت كە وڵاتی چین بەو نوسخە ئۆتۆریتاریی و دەسەڵاتخوازییە بایۆپۆلەتیكەى گرتوویەتییە بەر، زیاتر لە دیموكراسییە خۆرئاواییەكان توانیویەتی بەسەر پەتاكەدا زاڵ ببێت و دوای ماوەیەك، ئیتاڵیاش ویستی هەمان ڕێگای چینیی تاقیبكاتەوە، هۆكاری لەدەستدەرچوونی دۆخەكە لە ئیتاڵیا بەتەنها پەیوەندیی بە هەنگاوی درەنگوەختی ئەو وڵاتەوە نییە، بەڵكو پرسێكی زیاتر ئابووریی و كەرتە گشتیی و تایبەتەكانە، كە ڕەنگە ئەركی ئەم وتارە نەبێت هەڵوەستەى لەسەر بكات. بەڵام بەكورتیی، پێموایە هەڵە و تێگەیشتنێكی سادەیە دەستبكەین بە جیاكردنەوەى دوو جۆر بایۆپۆلەتیك لەنێوان بایۆپۆلەتیكێكی دەسەڵاتخوازانە و بایۆپۆلەتیكی لیبراڵ و لێرەوە بڕیار بدەین كە كامەیان دەتوانێت لە مامەڵەكردن لەگەڵ تاكەكان لە پەیوەندییدا بە پەتاكەوە، دروستتر مامەڵە بكات.

ئایا دەكرێت بیر لەوە بكەینەوە كە چەمكی “ژیانی ڕووت”ی ئاگامبێن بەشێوەیەكی باشتر و گونجاوتر بۆ وەسفكردنی خانەنشینێك لە لیستی چاوەڕوانییدا بۆ بەدەستهێنانی ئامێرێكی هەناسەدانی دەستكرد یاخود قەڕەوێڵەى یەكەى چاودێریی خێرا (ICU bed) بەكاربهێنرێت، ئەویش بەهۆى نیۆلیبراڵیزەكردن و بەتایبەتیكردنی كەرتە تەندروستییەكان و لەناوچوونی سیستەمی تەندروستیی گشتییەوە نەك هەوڵ بۆ هەمواركردنی خواستە پراكتیكییەكان بۆ مەودای كۆمەڵایەتیی یان پێوەرە سەپێنراوەكانی كەرەنتینە؟

وەك باسكرا بایۆپۆلەتیكی ئاگامبێن گەڕانەوەیە بۆ فوكۆ و كاریگەریی ئەم بیرمەندەیە بەسەر ئاگامبێنەوە، بەڵام یەكێك لە كێشە سەرەكییەكانی كارەكەى فوكۆ هەوڵدانە بۆ بەكەمگرتنی مەركەزییەتی دەسەڵاتی دەوڵەتی حاكم بەئاراستەى فراوانكردنی پەیوەندییەكانی دەسەڵات كە دزە دەكاتە ناو هەر ئاستێكی كۆمەڵگا لە تایبەتیترین ئاستی شەخسیدا تا گشتیترین ئاست. ئەمە هەر ئەوە بوو كە بووە هۆى ئەوەى پۆستمۆدێرنیستەكان فوكۆ لە هەوڵ و تەقەلاكانیاندا بۆ گوتنی ئەم خاڵە دابنێن كە تەركیزكردن و چڕبوونەوە لەسەر لاوازكردن و لەناوبردنی دەسەڵاتی دەوڵەت یان چینی حاكم بەشێوەیەكی گشتیی، هەوڵێكی خەیاڵیی و یەكئاراستە بووە. لەلایەكی دیكەوە، ئاگامبێن حاكمییەت، یاسا و دەوڵەت دەباتەوە سەر پێگە سەرەكییەكانیان وەك فۆرمەكانی باڵادەستیی و چەوساندنەوە. بەبۆچوونی من، لێرەدا ئەو سەركەوتنی لە ئیقتباسكردنی بایۆپۆلەتیك بەدەستهێناوە، چونك یەكێك لە عەیب و قەڵشە هەرە سەرەكییەكانی ڕاستكردۆتەوە. بەڵام ئیقتیباسی “بایۆپۆلەتیك” لەلایەن ئاگامبێنەوە، كە دەبێتە هۆى دابڕانێكی گرنگ لەگەڵ فوكۆ و ڕۆیشتنی بە ئاراستەیەكی دیكەدا، بەبۆچوونی من، بەئاراستەیەكی تەواو هەڵەدا دەڕوات. بایۆپۆلەتیك لە چوارچێوەى مێژوویی فوكۆدا وەرچەرخانێكی دەقیق و یەكاڵاكەرەوە پیشان دەدات كە لەگەڵ دەركەوتنی مۆدێرنیتەدا دێت. لەبەر ئەوە، فوكۆ دەتوانێت بەمێژووییبوونی ئەم گەشەكردنە وەك وەرچەرخان لە فۆرمێكی كۆمەڵایەتییەوە (فودالیزم) بۆ فۆرمێكی دیكە (سەرمایەداریی) ببینێت. بەڵام لەگەڵ هۆمۆ ساكەردا ئاگامبێن ڕیشەكانی “بایۆپۆلەتیك” دەگەڕێنێتەوە بۆ زەمەنێكی زۆر كۆنتر، بۆ سەرەتاكانی كۆماری ڕۆما یان تەنانەت كۆنتریش^[7]. بەمجۆرە فوكۆ مێژووییتر لە ئاگامبێن، بیر لە قۆناغەكانی گەشە و گۆڕانی فۆرمە كۆمەڵایەتییەكان دەكاتەوە. لای ئاگامبێن جۆرێك لە پاسیڤیزم و ڕەشبینیی، كە وادەردەكەوێت ڕاكردن لێی مەحاڵ بێت، یاخود ئەگەر دەرچە و ڕۆشناییەك بۆ ڕاكردن لە بایۆپۆلەتیك لای فوكۆ هەبێت، ئاگامبێن سەرەڕای دەستنیشانكردنی درز و قەڵشەكانی تیۆرەكەى فوكۆ و تێپەڕاندنی، كەچی ئایدیای ڕزگاریی و بەرەنگاریی بزر دەكات. سەرەڕای ئەمانە، لەژێر ڕۆشنایی ئەم خاڵانەى سەرەوەدا، دەمەوێت گەڕانەوەیەكی جیاوازتر بۆ فوكۆ ئەنجام بدەم. ئێمە هەندێكجار ئەوە لەبیر دەكەین كە فوكۆ تێگەیشتنێكی بەرزی بۆ پەیوەندیی پراكتیكەكانی دەسەڵات هەبووە. وەك خۆی باسی دەكات دەسەڵات لە هەموو شوێنێكە؛ نەك بەهۆی ئەوەى هەموو شتێك دەگرێتەخۆى، بەڵكو بەهۆی ئەوەى لە هەموو شوێنێكەوە دێت^[8]. بەم مانایە، دەكرێت پرسیاری ئەوە بكەین ئایا دەگونجێت و دەشێت بایۆپۆلەتیكێكی دیموكراتیی یاخود تەنانەت كۆمۆنیستیی دابمەزرێنین؟

بایۆپۆلەتیكی دیموكراتیی

با پرسیارەكە بەمجۆرە دابڕێژینەوە: ئایا دەگونجێت ببینە خاوەنی پراكتیكە دەستەجەمعییەكان كە لەڕاستیدا یارمەتیی تەندروستیی دانیشتوان دەدات، بەشێوەیەكی زۆر فراوان، هەڵبەت بەبێ ئەوەى بكەوینە نێو فراوانخوازییەكی هاوتەریبی فۆرمەكانی ناچاركردن(coercion) و چاودێرییەوە (surveillance)؟ فوكۆ خۆی لە كۆتایی كارەكانیدا، ئاماژە بە ئاراستەیەكی وەها، لە دەوروخولی چەمكەكانی حەقیقەت، پاریسیا (parrhesia) و ئاگابوون لەخۆ یان (خەمی خود – care of the self) دەكات^[9]. لەم دیالۆگە بەرز و ڕەسەنەدا لەگەڵ فەلسەفەى كۆن، بەتایبەت فەلسەفەى هێلینیستیی و ڕۆمانیی، فوكۆ پێشنیاری سیاسەتێكی ئەڵتەرناتیڤی بایۆس (bios) دەكات كە خەم و ئاگاداریی تاك و كۆ ئاوێتەى یەك دەكات، كە لەسەر بنەمای وەزیفەیەكی دیاریكراو و ئازایەتیی بۆ گوتنی حەقیقەت، بەشێوازگەلی نائیجباریی، دامەزراوە. لەم گۆشەنیگایەوە، بڕیارەكان بۆ كەمكردنەوەى جوڵە و مەودای كۆمەڵایەتیی لە ساتەكانی پەتا هەمەگیرەكاندا، یاخود بۆ نەكێشانی جگەرە لە شوێنە گشتییەكاندا، یان بۆ دووركەوتنەوە لەو پراكتیكە تاك و كۆییانەی زیان بە ژینگە دەگەیەنن، بەشێوەیەكی زۆر دیموكراتییانە دەبنە هۆی سەرهەڵدانی كۆمەڵە بڕیارێكی دەستەجەمعیی كە لەسەر بنەمای زانین و مەعریفەی بەردەست و بەشێك لە هەوڵی دەستەجەمعیی بۆ خەم و ئاگاداربوون لە ئەوانیدیكە و لەخۆمان دامەزراوە. ئەمە واتا لە دیسپلینی سادەوە ئێمە بەرەو بەرپرسیارێتیی بەرانبەر بە ئەوانیدیكە دەڕۆین و پاشان خەم و ئاگاداربوون لە خۆمان و لە هەڵپەساردنی كۆمەڵایەتییەوە بۆ گۆڕینی ئەم كۆمەڵایەتییە بەشێوەیەكی وشیار و ئاگامەندانە. لەم بارودۆخەدا، لەجیاتی بەفەردانیكردنی هەمیشەیی و ئەبەدیی ترس، كە هەموو جۆرە مانایەكی وابەستەیی و پێكەوەیی كۆمەڵایەتیی تێكدەشكێنێت، ئێمە بەرەو ئایدیای هەوڵی دەستەجەمعیی، هەماهەنگیی و سۆڵیداریتیی لەناوەوەى خەباتێكی هاوبەشدا دەڕۆین، بەرەو كۆمەڵە ئایدیا و بیرۆكەیەك كە لەم ساتە لەناكاو و نائاساییانەى تەندروستییدا دەكرێت بەشێوەیەكی یەكسان بەشداریی لە هەوڵی چارەسەر و خەم لە ئەوانیدیكە و لە خۆمان بكات. ئەمە خۆی لە خۆیدا هەوڵە بۆ بیركردنەوە لە ئەگەرەكانی بونیادنان و دامەزراندنی بایۆپۆلەتیكێكی كۆمۆنیستیی، یاخود ئێوە دەتوانن ناوی بنێن دیموكراتیی، چونكە لە بنچینەدا ئەم هەوڵە لەسەر بنەمای سۆڵیداریتیی و بڕیاری دەستەجەمعیی دادەمەزرێت. هەروەها دەكرێت ئەم هەوڵە پشت بەو چەمكە ببەستێت كە لە كتێبی پێشوومدا “دیالەكتیكی هونەری سێیەم” پەرەم پێداوە: دیموكراتیزەكردنی زانست و زانین. یەكێك لە هۆكارەكانی ترسی ئێمە بەرانبەر بە پەتاكان، قۆرخكردنی زانست و زانین و مەعریفەیە لەلایەن كەمینەیەكی خاوەن ئیمتیازەوە، كە لەناو سیستەمی سەرمایەدارییدا، هەمیشە دەچێتە خزمەتی كۆمپانیا تایبەتەكانەوە. كێشەى تیۆرەكەى ئاگامبێن لەوەدایە، كە بەهیچ شێوەیەك ئەم ڕێگایەمان پیشان نادات و دەگاتە بنبەستی تەواوەتیی، چونكە كێشە لە خودی میتۆدۆلۆژییەكەى بۆ ڕوانین لە بایۆپۆلەتیك دایە. ئێمە پێویستمان بەو بایۆپۆلەتیكە هەیە كە لەسەرەوە باسمكردووە و هەوڵدەدەم كەمێك زیاتر ڕوونی بكەمەوە، كە بێگومان نەك خەمی دەستەجەمعیی، بەڵكو دەبێت خەبات و بەرەنگاریی دەستەجەمعییش بگرێتەخۆی.

خەبات دژی ئایدز، خەبات دژی نەخۆشیی زەیینیی، هەوڵ بۆ تێگەیاندنی خەڵك لەوەى ئەمە نەخۆشیی “مەترسیی گەورەى گروپەكان” نییە، خواست بۆ پەروەردە دەربارەى پراكتیكەكانی سێكسی تەندروست، پشتیوانیی دارایی لە گەشەسەندنی هەنگاوە چارەسەرە دەرمانییەكان و گەیشتن بە خزمەتگوزارییە گشتییە تەندروستییەكان، بەدڵنیاییەوە بەبێ خەباتی بزووتنەوە كۆمەڵایەتییەكانی وەك (Act Up: هاوپەیمانیی ئایدز بۆ دەسەڵاتی بێسنوور، گروپێكی نێونەتەوەیی و سیاسیی ڕیشەدار كە كار بۆ كۆتاییهێنان بە پەتای ئایدز دەكات. ئەم بزووتنەوەیە كار بۆ باشتركردنی ژیانی ئەو خەڵكانە دەكات كە هەڵگری ئایدزن، لەڕێگای كردەى ڕاستەوخۆ، لێكۆڵینەوە و توێژینەوەى پزیشكیی، چارەسەریی و ڕاوێژكاریی، و كار بۆ گۆڕینی سیستەمی ڕەوایەتیی و سیاسەتە گشتییەكانەوە) مەحاڵ بوو دروست ببن. هەموو بزووتنەوەكانی دیكەی ناو ئەمجۆرە خەباتە، دەكرێت پێیانبگوترێت نموونەیەكی بایۆپۆلەتیكی كۆمۆنیستیی یاخود بایۆپۆلەتیك لە خوارەوە. ئەمڕۆش لە بارودۆخی كەرەنتینە و مەودای كۆمەڵایەتییدا، واتا سیاسەت لەسەردەمی پەتای كۆرۆناڤایرۆسدا، بزووتنەوە كۆمەڵایەتییەكان ژوورێكی زۆریان هەیە بۆ جوڵە و كردە. خەباتەكان بۆ كەرتی گشتیی تەندروستیی، خزمەتكردن بە بەساڵاچوان، ناچاركردنی كەرتەكانی بەرهەمهێنانی كەرەستەى پێویستی هەناسەدان، كردنەوەى نەخۆشخانەى زیاتر، خەبات بۆ بەرزكردنەوەى كرێ، ناچاركردنی حكومەتەكان بە قەرەبووكردنەوەى كارە بچووكەكان، خزمەتكردنی بێكاران، لاوان، خوێندكاران و هتد. هەموو ئەمانە دەكرێت لەژێر چەمكی “بایۆپۆلەتیك لەخوارەوە”دا بگونجێنرێن.

سەرچاوەكان

* بۆ خوێندنەوەی وتارەكەی ئاگامبێن و ئەوانیدیكە بڕوانە:

كۆرۆناڤایرۆس: دێوەزمەكەى سەرمایەداریی لەدەرگامان دەدات، ئامادەكردنی پێشڕەو محەمەد

http://www.isk21.org/ku/?p=1715&fbclid=IwAR0D-FnUJdjEQ7tmlJUwo9MjSHb-6wa-MbDEKvzuUXbEtAeFGEMwzd8VM-U

1. سیمۆن بێرمان: هۆمۆساكەر و ڕەخنە لە دیموكراسیی بۆرژوازیی، و. پێشڕەو محەمەد، ناوەندی لێكۆڵینەوەى سۆسیالیستیی، كوردستان، 2019.
2. جۆرناڵی ئەوروپیی دەروونشیكاریی زۆربەى ڕەخنە و گفتوگۆ و دیبەیتەكانی لە ژمارەیەكی تایبەتدا كۆكردووەتەوە دەربارەی “كۆرۆناڤایرۆس و فەیلەسوفان”( https://www.journal-psychoanalysis.eu/coronavirus-and-philosophers/)، كە بەشێكی ئەم وتارانە لەلایەن گروپی ناوەختەوە كراون بە كوردیی (https://www.nawext.com/ku/post/view/byr-khrdnaewae-lae-saerdaemy-khoeroend?fbclid=IwAR3HNZOz3ssO_Y_bim-TvrbnozLe6m6XQrWUDaGmQ06gKmNvsGRVtoi0MxM).
3. پێشڕەو محەمەد: كەرنەڤاڵی شكستخواردوان: خوێندنەوەیەكی نوێ بۆ “تێزەكان دەربارەى چەمكی مێژووی واڵتەر بنیامین”، ناوەندی ڕۆشنبیریی ڕەهەند، سلێمانیی، 2020.
4. Roberto Esposito, Cured to the Bitter End (https://www.journal-psychoanalysis.eu/coronavirus-and-philosophers/)
5. 5. Michel Foucault, The History of Sexuality. Vol. 1, New York, Panteon Books, 1978, p.93.
6. سیمۆن بێرمان، سەرچاوەى پێشوو.
7. هەمان سەرچاوە، هەروەها: Michel Foucault, The Care of the Self. Volume 3 of the History of Sexuality, Pantheon Books, New York 1986; Giorgio Agamben, Homo Sacer: Sovereign Power and Bare Life, Stanford, Stanford University Press, 1998.
8. 5. Michel Foucault, The History of Sexuality. Vol. 1, New York, Panteon Books, 1978, p.93.

بۆ زانیاریی زیاتر بگەڕێنەوە بۆ:

1. كاترین میڵز: فەلسەفەى ئاگامبێن، وەرگێڕانی: پێشڕەو محەمەد، سلێمانیی، 2015.
2. جۆرجیۆ ئاگامبێن: دۆخی ئاوارتە، وەرگێڕانی: هاوار محەمەد و ئەرسەلان ئەفراسیاو، ناوەندی ڕۆشنبیریی غەزەلنووس، سلێمانیی، 2019.