ماركسیزم و فیمینیزم – کریس هارمان

هەمیشە دوو ئاڕاستەی جیاواز هەن دەربارەی ئازادبوونی ژن: “فیمینیزم” و “سۆسیالیزمی شۆڕشگێڕی”. فیمینیزم كاریگەرییەكی باڵادەستی هەیە بەسەر بزوتنەوەكانی ژنانەوە كە لە ساڵانی شەستەكان و حەفتاكانی سەدەی بیستەمدا لە دەوڵەتە سەرمایەدارییەكاندا سەریانهەڵداوە.

فیمینیزم لەو بیرۆكەیەوە دەستپێدەكات كە ئەوە پیاوانن هەمیشە ژنان دەچەوسێننەوە، بەوپێیەی شتێك لە بونیادی بایۆلۆژی و سایكۆلۆژیی پیاودا هەیە وادەكات پیاوان وەك بوونەوەرێكی نزمرت لە خۆیان مامەڵە لەگەل ژناندا بكەن.

ئەمەش سەردەكێشێت بۆ ئەو ئایدیایە كە ئازادبوون تەنها بە جیاكردنەوەی ژنان لە پیاوان بەدیدێت، جا بە جیاكردنەوەی تەواوی ئەو فیمینیستانە بێت كە بە دوای “شێوازی ژیانی ئازادانەدا” دەگەڕێن، یاخود بە جیاكردنەوەی بەشەكی )جزيئ)، وەك لیژنەكانی ژنان و كۆبونەوەی هەڵبژاردنی پاڵێوراوان و ئەو رووداوانەی تەنها تایبەتن بە ژنان.

زۆرێك لەو ژنانەی پشتگیریی لەم جیاكردنەوە بەشەكییە دەكەن، خۆیان بە “سۆسیالیست فیمینیست” دەناسێنن، بەڵام لەم سااڵنەی دواییدا، لە ناو بزوتنەوەی ژناندا ئایدیای “رادیكاڵ فیمینیست” لە نێو لایەنگرانی جیاكردنەوەی تەواوەتیدا سەریهەڵدا. ئایدیای جیاكردنەوەی تەواوەتی وردە وردە لە باڵێكی تاڕادەیەك رادیكاڵەوە بوو بە داواكەری خزمەتگوزاریی كۆمەڵایەتیی لە چەشنی هەبوونی پەناگە و شێڵتەر بۆ ژنان.

ئەم شكستە ژنانێكی زیاتری بەرەو ئاڕاستەیەكی دیكە برد؛ بەرەو پارتی كرێكاران. ئەمانە لەو باوەڕەدا بوون كە دانانی ژنی شیاو لە شوێنی شیاو -وەك ئەندام پەرلەمان، بەرپرسی سەندیكا، راوێژكاری ناوخۆیی- تاڕادەیەك یارمەتی گشت ژنان دەدات بۆ بەدەستهێنانی یەكسانی.

بەڵام نەریتی سۆسیالیزمی شۆڕشگێڕی لە كۆمەڵە ئایدیایەكی تەواو جیاوازەوە دەستپێدەكات. ماركس و  ئەنگڵس، لە ساڵی 1848 ئەو خاڵە دەخەنەڕوو، سەرەتا دەبێت ئەوە بزانین كە چەوساندنەوەی ژن لە بیركردنەوەی ناو مێشكی پیاوانەوە سەریهەڵنەداوە، بەڵكو سەرهەڵدانی دەگەڕێتەوە بۆ گەشەسەندنی خاوەندارێتیی تایبەت و لە گەڵیشیدا دەركەوتی كۆمەڵگەی دامەزراو لەسەر چینایەتی.

لای ماركس و ئەنگڵس، خەبات بۆ ئازادكردنی ژن، جیاكراوە نییە لە خەبات بۆ كۆتایهێنان بە كۆی كۆمەڵگەی چینایەتی -واتە خەبات لەپێناو سۆسیالیزمدا. هەروەها ماركس و ئەنگڵس ئاماژەیان بەوە داوە كە گەشەسەندنی سەرمایەداری لەسەر بنەمای سیستەمی كارگە، گۆڕانكاریی گەورەی لە ژیانی مرۆڤدا بە دوایخۆیدا هێناوە، بە تایبەت لە ژیانی ژناندا. جارێكی دیكە ژنانی گێڕاوەتەوە بۆ بەرهەمهێنانی كۆمەڵایەتی، كە لەگەڵ گەشەسەندنی كۆمەڵگەی چینایەتیدا بەرە بەرە لەو بەرهەمهێنانە دوورخرابوونەوە. ئەوە ئەو هێزەی بە ژن بەخشی كە لە ناخیدا شاردرابوەوە ، بەڵام پێشرت هەرگیز سودی لێوەرنەگیرابوو. كاركردنی ژنان وەك كرێكارێكی رێكخراو بە شێوەیەكی كۆمەڵ، سەربەخۆییەكی زیاتری پێبەخشین و هێزێكی پێبەخشین بۆ خەبات لە پێناو مافەكانیاندا. ئەمەش بە تەواوی پێچەوانەیە لەگەڵ شێوازی ژیانی پێشرتیان، كاتێك رۆڵی سەرەكییان لە بەرهەمهێناندا لە ناو خێزاندا بوو، ئەمەش وەهای كردبوو بە تەواوی پشتببەسنت بە سەرۆكی خێزان -واتە مێرد و باوك.

لە مەوە ماركس و ئەنگڵس دەگەنە ئەو ئەنجامگیرییەی كە بناغەی ماتریالیستیی خێزان، هەروەها چەوساندنەوەی ژن، پێشرت بوونی نەبووە. ئەوەشی رێگربووە لە وەی ژن سوود لەو دۆخە وەربگرێت، بریتییە لەو راستییەی كە خاوەندارێتیی لە دەستی كەمینەیەكدا بووە. لە ئەمڕۆشدا گرنگرتین هۆكار بۆ مانەوەی ژنان بە چەوساوەیی، بریتییە لەو رێگەیەی سەرمایەداریی خۆی پێڕێكخستووە –بە تایبەت ئەو رێگەیەی كە سەرمایەداریی فۆڕمێكی دیاریكراوی خێزان بە كاردەهێنێت لە پێناو دڵنیاییدان لە وەی كرێكارەكانی ]ئەو كرێكارانەی لە ژێردەستی خاوەنكار و سەرمایەدارەكاندا كاردەكەن] منداڵەكانیان گەورەدەكەن بۆئەوەی ببنە نەوەی داهاتووی كرێكاران ئەمە خاڵێكی جیاكەرەوەی گرنگە، واتە لەو دەمەی سەرمایەداری موچە دەدات بە كرێكاران هەتاوەكو كاربكەن -هەروەها بە شێوەیەكی زۆرتریش بۆ ژنان- ئەوا ژنان بێبەرانبەر ژیانی خۆیان تەرخاندەكەن بۆ دڵنیاكردنەوە لە وەی مێردەكانیان ئامادەن بۆ كاركردن لە كارگەكاندا و منداڵەكانیشیان لە داهاتوودا هەمان كار دەكەن.

بەڵام سۆسیالیزم بە پێچەوانەی ئەوەوە، كاردەكات بۆ ئەوەی كە كۆی كۆمەڵگە زۆرێك لەو ئیشانە لە خۆبگرێت كە خێزان پێی هەڵدەستێت و سەرشانی ژنانی قورسكردووە. بەڵام ئەمە بەو مانایە نایەت كە ماركس و ئەنگڵس و شوێنكەوتووەكانیان دروشمی “نەهێشتنی خێزان” یان بەرزكردبێتەوە. لایەنگرانی خێزان هەمیشە دەتوانن ئەو ژنانەی رووبەڕوی زۆرترین چەوساندنەوە بوونەتەوە ئاڕاستەبكەن بۆ پشتگیریكردن لە خێزان، ئەوان دروشمی “نەهێشتنی خێزان” بەوجۆرە دەبینن [یاخود بەوجۆرە پیشانی ژنانی دەدەن]، كە رێگەكردنەوەیە هەتاوەكو پیاوەكان دەست لە ژنەكانیان و بەرپرسیارێتی منداڵەكانیشیان هەڵبگرن.

لە بەرانبەردا، سۆسیالیستە شۆرشگێڕەكان هەمیشە هەوڵدەدەن بۆ روونكردنەوەی ئەوەی كە لە كۆمەڵگەی سۆسیالیستیدا واباشترە هەرگیز ژنان ناچارنەكرێن بە ژیانێكی هەژارانە و كوێرەوەریانە، لە مڕۆماندا خێزان ئەوەی پێشكەشكردوون. فیمینیستەكان هەمیشە ئەمجۆرە شیكارە رەتدەكەنەوە. بە بێ نزیكبوونەوەی زیاتر لە ژنان و دۆزینەوەی هێزەكانیان بۆ گۆڕینی جیهان و كۆتاییهێنان بەو ستەمەی لێیان دەكرێت -هەروەها بە بێ زەقكردنەوەی هێزی هەرەوەزییان لە كاركردندا- ئەم فیمینیستانە تەنها كاریان ئەوەیە بە ستەملێكراو لە ژن بڕوانن. بۆ نموونە ئەو كەمپینانەی ساڵانی هەشتا دەكران، هەموویان فۆكوسیان خستبوەسەر پرسی وەك دەستدرێژی بۆسەر ژنان و لەشفرۆشی و هەڕەشەی چەكی ئەتۆمی لەسەر ژنان و خێزانەكانیان. هەموو ئەمانە لەو خاڵەوە سەرچاوەدەگرن كە ژنان بونەوەرگەلی لاوازن فیمینیزم لەو گریامنەیەوە دەستپێدەكات كە ستەمكاری باڵادەست ترە لە دابەشبوونی چینایەتی. ئەنجامەكانی ئەم گریامنەیە بە هیچ جۆرێك دەست بۆ كۆمەڵگەی چینایەتی نابات، بەڵكو هەموو ئەوەی دەیكات باشكردنی دۆخی هەندێك لە ژنانە -كە ئەوانەش كەمینەیەكن. بە باڵادەستبوونی “چینی ناوەندی نوێ” بەسەر بزوتنەوەكانی ژناندا -وەك ژۆرنالیستەكان، نوسەرەكان، وانەبێژەكانی زانكۆ، هەروەها پلە بەرزە یەخە سپییەكان كۆتایی بە خودی ئەو بزوتنەوانە هێنا، بەڵام كرێكارانی دیكەی وەك سكرتێرەكان، كارمەندی تۆمارەكان، تایپێستەكان و كارپێكەری ئامێرەكان، پشتگوێخراون.

پرسی ئازادبوونی ژن تەنها لە كاتی گۆڕانكارییە ریشەییەكان و شەپۆلە شۆڕشگێڕییەكاندا دەبێتە راستی، ئەم راستییەش تەنها بۆ كەمینەیەك نییە، بەڵكو سەرجەم ژنانی چینی كاركەر دەگرێتەوە. شۆڕشی بەلشەفیكی 1917 یەكسانیی زۆر زیاتری بۆ ژنان هێنا، وەك لەوەی پێشرت لە جیهاندا هەبوو. مافی جیابوونەوە و لە باربردنی كۆرپەلە و نەهێشتنی سكپڕبوون بۆ هەمووان دابینكرابوو. هەروەك بەرپرسیارێتی بە خێوكردنی منداڵ و كاروباری ناوماڵ دەكەوتە سەرشانی كۆی تاكەكانی كۆمەڵگە.

ئەمەش سەرەتایەك بوو بۆ دەركەوتنی رێستۆرانت و جلشۆرگە و دایەنگەی هاوبەش communalهەروەها ئازادییەكی زیاتری بە ژنان بەخشی لە هەڵبژاردن و بەڕێوەبردنی ژیانیان بێگومان ئەم هەنگاوانە لە پێشكەوتن دابڕاو نییە لە رێڕەوی خودی شۆڕشەكە. برسێتی و شەڕی ناوخۆ و تیاچوونی بەشێكی گەورەی چینی كاركەر و شكستهێنانێكی جیهانیی شۆڕش، هۆكاربوون بۆ شكستی حەمتیی سۆسیالیزم لە خودی روسیادا، بەمجۆرە رەوتی روو لە یەكسانیی بە تەواوی پێچەوانەبووەوە.

بەڵام ساڵانی سەرەتای كۆماری سۆڤیەتیی ئاسۆیەك هەبوو بۆ بە دیهاتنی شۆڕشی سۆسیالیستی، تەنانەت ئەگەر لە خراپرتین بارودۆخیشدا بێت، بەڵام ئەمڕۆ ئەگەرەكانی ئازادبوونی ژنان لە بەریتانیا باشترە، دەكرێت ئەم باشییە بەسەر دەوڵەتە سەرمایەدارییەكانی دیكەشدا جێبەجیببێت –لە كۆی پێنج كرێكار دووانیان ژنن.

ئازادبوونی ژنان تەنها لە میانەی هێزی بە كۆمەڵی چینی كاركەرەوە دەكرێت بەدیبێت. ئەمەش بە واتای رەتكردنەوەی ئایدیای فیمینیستی لە رێكخراوی سەربەخۆی ژناندا. تەنها لە میانەی كاری كرێكارانی ژنان و پیاوانەوە وەك بەشێك لە بزوتنەوەیەكی شۆڕشگێڕی یەكگرتوو، دەتوانرێت كۆتاییبهێرنێت بە كۆمەڵگەی چینایەتی و لەگەڵیشیدا چەوساندنەوەی ژنان.

            کریس هارمان – کتێبی مارکسیزم چۆن کاردەکات؟